Kleszczowe zapalenie mózgu – jak się chronić?

Na przełomie września i października rozpoczyna się II szczyt aktywności kleszczy, które przenoszą groźne dla zdrowia choroby wirusowe.

W okresie wiosenno-letnim oraz jesiennym jesteśmy narażeni na ataki kleszczy – małych pajączków, zasiedlających miejsca zacienione i wilgotne, porośnięte bujną roślinnością.

Ukąszenie kleszcza nie niosłoby za sobą przykrych konsekwencji, gdyby nie fakt, że kleszcze przenoszą groźne dla życia i zdrowia człowieka choroby wirusowe.
Do najbardziej znanych i niebezpiecznych należą bolerioza oraz odkleszczowe zapalenie opon mózgowych.

Kleszczowe zapalenie mózgu atakuje ośrodkowy układ nerwowy.
Jest to choroba przenoszona przez kleszcze zarażone wirusem z grupy Flavivirdae.
Europejskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (ADCD) uznało tę chorobę za poszerzający się problem zdrowia publicznego, ponieważ – ze względu na zmiany klimatyczne – wzrasta ilość zakażonych osób na całym świecie.

W latach 2013-2015 zarejestrowano w Polsce prawie 600 zachorowań na KZM, a z każdym rokiem liczba ta się powiększa.

Wyróżnia się 3 typy wirusa z grupy Flavivirdae:

• Europejski
• Syberyjski
• Dalekowschodni.

W naszym kraju najczęściej spotykamy się z Kleszczowym Zapaleniem Mózgu typu europejskiego, które w ok. 2% przypadków może doprowadzić do zgonu.
Gorzej przedstawiają się rokowania w przypadku zakażeń typu syberyjskiego lub dalekowschodniego (podczas podróży zagranicznych), gdyż przebieg choroby jest cięższy, a śmiertelność wzrasta nawet do 30%.

1. Przyczyny
Do KZM najczęściej dochodzi podczas ukąszenia przez zakażonego kleszcza.
W sporadycznych przypadkach do zachorowania dochodzi drogą pokarmową po spożyciu niepasteryzowanego mleka krowiego, koziego lub owczego.

2. Objawy i przebieg choroby
Przebieg kleszczowego zakażenia dzieci ma łagodniejszy przebieg niż u dorosłych, a objawy są niespecyficzne, gdyż przypominają zwykłe przeziębienie:

• podwyższona temperatura
• bóle głowy
• zmęczenie
• bóle mięśni i stawów

Jednak u ok. 20% dzieci choroba ta przybiera znacznie cięższą postać:

• Oponową.
  Przebiega ona najłagodniej, charakteryzuje się wysoką gorączką, nudnościami, wymiotami, silnymi bólami głowy, nadwrażliwością na światło, sztywność karku.
  Objawy te utrzymują się od 7 do 14 dni i stopniowo ustępują.
• Oponowo-mózgową.
  Ma znacznie cięższy przebieg, z cechami zapalenia mózgu, w której mogą wystąpić: zaburzenia koncentracji i pamięci, nadmierna drażliwość, zaburzenia świadomości o różnym nasileniu (od spowolnienia lub zamroczenia do stanu śpiączkowego), a niekiedy nawet porażenie nerwów czaszkowych i mięśni oddechowych.
• Oponowo-mózgowo-rdzeniową.
  Jest to postać najcięższa, występująca u ok. 10% chorych.
  Dochodzi do uszkodzenia rogów przednich rdzenia kręgowego i wiotkiego porażenia kończyn (częściej górnych, niż dolnych, ale obserwuje się również porażenie czterokończynowe), a w najcięższych przypadkach porażenia mięśni oddechowych.
  Objawy ustępują powoli, ale często nie cofają się całkowicie.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, nerwowych.
  Przebiega z objawami oponowymi ogniskowego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego oraz korzeni nerwowych i nerwów obwodowych.
  Najczęściej dochodzi do uszkodzenia splotu barkowego z niedowładem kończyny górnej.
  Postać ta występuje rzadko, a niedowład cofa się powoli i nie zawsze ustępuje całkowicie.

3. Leczenie i zapobieganie
Niestety, Kleszczowe Zapalenie Mózgu leczone jest jedynie objawowo, poprzez podanie leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych oraz obniżających ciśnienie wewnątrzczaszkowe.

Zakażenie to jest bardzo trudne do wyleczenia, ale możliwe do uniknięcia poprzez:

• unikanie ukąszenia kleszcza (odzież okrywająca całe ciało, środki odstraszające kleszcze)
• gotowanie mleka pochodzenia zwierzęcego przed spożyciem
• szczepienia ochronne.

4. Wskazania do szczepienia:
Szczepienie zalecane jest wszystkim, ze szczególnym wskazaniem na osoby często przebywające w lesie, na polanach, oraz spożywające produkty mlecznie niepasteryzowane.

5. Przeciwwskazania:

• nadwrażliwość na którykolwiek ze składników szczepionki
• ciężka nadwrażliwość na białka anafilaktyczne (np. na białko jaja kurzego)
• przełożyć w przypadku ostrej infekcji przebiegającej z gorączką.

6. Szczepionka
W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionki zapobiegającej KZM i należą do szczepień zalecanych (nie obowiązkowych), więc zapłacić za nie trzeba z własnej kieszeni.
Cena pojedynczej dawki waha się w granicach 70-120 zł, a preparaty dostępne są w aptekach (na receptę), jak również w większości poradni rodzinnych.

Schemat szczepienia dzieci powyżej 1. roku życia i dorosłych:

• Pierwsza dawka
• Druga dawka (po 1-3 miesiącach od pierwszej)
• Trzecia dawka (5-12 miesięcy lub 9-12 miesięcy od drugiej dawki – w zależności od producenta)
• Czwarta dawka – 3 lata po trzeciej dawce
• Każda kolejna dawka co 5 lat.

Skuteczność szczepionki po dwóch dawkach wynosi 88-96%, a po trzech aż 96-100%.

Szczepienie przeciw KZM nie chroni przed BOLERIOZĄ!

---

Jak usunąć kleszcza?

Kleszcza najlepiej usunąć pęsetą / drobnymi szczypczykami, ale nigdy gołymi rękami!
Jak to zrobić:

• chwyć jak najbliżej skóry
• nie wyciskaj i nie rozgniataj
• usuń delikatnie, poprzez jednostajne pociągnięcie pionowo do góry
• NIE OBRACAĆ! – sprzyja to oderwaniu tułowia
• zdezynfekuj miejsce po ukąszeniu, a ręce dokładnie umyj
• kleszcza najlepiej zawinąć w chusteczkę i foliową torebkę, by nie mieć z nim ponownie styczności (należy go przechować do badania w kierunku boleriozy lub KZM, jeśli wystąpią objawy niepożądane)
• miejsce po ukąszeniu należy obserwować przez kilka tygodni, a w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem!

Kleszcza nie wolno smarować tłustymi substancjami, alkoholem czy benzyną, gdyż doprowadza to do wydalenia przez jego otwór gębowy znacznie większej ilości materiału zakaźnego.

W okresie wzmożonej aktywności kleszczy, warto się szczepić, by uchronić siebie i bliskich przed zachorowaniem na KZM i ciężkimi powikłaniami, które mogą nam towarzyszyć już do końca życia.

Opracował: Zespół CM Vita-Medica

Źródła:

1. Bernatowska E., Grzesiowski P., B.: Mikołuć Szczepienia ochronne. Obowiązkowe i zalecane od A do Z. Wydawnictwo Lekarski PZWL. 2013
2. Czjka H., Wysocki J.: Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych. Vademecum. Wyd. I, Wydawnictwo „HELP-MED” 2010
3. http://szczepkleszcz.pl/baza-wiedzy/przebieg-choroby/
4. http://pediatria.mp.pl/szczepieniaochronne/